ALBUM
Η ανακάλυψη
Μεταξύ του 1943 και του 1944, εκατοντάδες Εβραίοι άνδρες υποχρεώνονται σε καταναγκαστική εργασία σε ένα εργοτάξιο στην Καρυά – έναν μικρό σιδηροδρομικό σταθμό στην κεντρική Ελλάδα. Αυτό γίνεται γνωστό χάρη στον Ανδρέα Ασσαέλ, ερευνητή, συλλέκτη και γιο ενός Εβραίου επιζώντα από τη Θεσσαλονίκη. Το 2002 ανακαλύπτει ένα φωτογραφικό άλμπουμ από την εποχή του πολέμου που περιέχει φωτογραφίες Εβραίων καταναγκαστικών εργατών στην Καρυά. Η έρευνα που κάνει στη συνέχεια αποτελεί τη βάση για την έκθεση «Καρυά 1943» και τον παρόντα ιστότοπο.
Το άλμπουμ
Οι φωτογραφίες απεικονίζουν κατασκευαστικές εργασίες σε γέφυρες και σιδηροδρομικές γραμμές, ενώ υπάρχουν και τουριστικές φωτογραφίες από αξιοθέατα. Από το σύνολο των 498 φωτογραφιών, περίπου 80 αφορούν την καταναγκαστική εργασία στην Καρυά. Η αρχική διάταξη των σελίδων του λευκώματος δεν είναι γνωστή. Ο Ανδρέας Ασσαέλ τις επαναταξινομεί σε μια κατ’ αυτόν λογική χρονολογική και ιστορική σειρά, τις αριθμεί, ενώ αριθμεί και τις σελίδες του λευκώματος και προσθέτει ένα εξώφυλλο. Η έρευνά του καθιστά σαφές ότι ο φωτογράφος είναι μέλος της παραστρατιωτικής οργάνωσης Todt (OT).
Ο φωτογράφος
Τις περισσότερες φωτογραφίες τράβηξε ο πολιτικός μηχανικός Χανς Ρέσλερ (Hanns Rössler). Ο Ρέσλερ, γεννημένος στη Νυρεμβέργη το 1905, ήταν μέλος του Εθνικοσοσιαλιστικού κόμματος (NSDAP) από το 1930. Κατά τη διάρκεια του πολέμου βρίσκεται στα Βαλκάνια και από το 1942 δραστηριοποιείται ως υπεύθυνος στα εργοτάξια της Οργάνωσης Todt (OT) σε διάφορα μέρη της Ελλάδας, μεταξύ των οποίων και στην Καρυά. Μετά τον πόλεμο, ο Ρέσλερ εργάζεται στην Fränkische Überlandwerk AG (σήμερα N-Ergie AG), μια τοπική εταιρεία παραγωγής ηλεκτρικής ενέργειας. Μέχρι το θάνατό του το 1995 ζει με τη σύζυγό του σε μια μονοκατοικία στο Ροτ (Roth) της Γερμανίας.
Τι βλέπουμε; Τι δεν βλέπουμε;
Οι φωτογραφίες αποτελούν σημαντική πηγή για την κατανόηση ιστορικών γεγονότων. Ωστόσο, οι φωτογραφίες απεικονίζουν πάντα μόνο ένα τμήμα της απεικονιζόμενης κατάστασης. Ορισμένες είναι σκόπιμα σκηνοθετημένες για να προκαλέσουν μια συγκεκριμένη εντύπωση. Συνεπώς, η προσεκτική εξέταση είναι σημαντική. Επίσης σηµαντικό είναι να εξακριβώσουμε τις συνθήκες κάτω από τις οποίες τραβήχτηκαν: Ποιος τράβηξε τις φωτογραφίες; Ποια ήταν η πρόθεση του φωτογράφου; Πότε και πού τραβήχτηκαν; Για ποιο σκοπό;
1. Σιδηροδρομικός Σταθμός
Η Οργάνωση Todt, μια παραστρατιωτική κατασκευαστική μονάδα, δημιούργησε ένα εργοτάξιο και ένα στρατόπεδο καταναγκαστικής εργασίας στον σταθμό της Καρυάς, το 1943. Διακρίνονται η σιδηροδρομική σήραγγα με κατεύθυνση την Θεσσαλονίκη και ο παλιός σταθμός με το φυλάκιο των Ελληνικών Σιδηροδρόμων.
2. Πλατφόρμα
Τον Απρίλιο του 1943 καταφτάνουν περίπου 150 Εβραίοι καταναγκαστικοί εργάτες από το γκέτο της Θεσσαλονίκης. Τους οδηγούν στους στρατώνες διαμονής. Μετά τον πόλεμο, η αποβάθρα μεταφέρεται και στη θέση της δημιουργείται μια άλλη παρακαμπτήρια γραμμή.
3. Σιδηροδρομική Γραμμή
Η σιδηροδρομική γραμμή ΘεσσαλονίκηςΑθήνας είναι μονής τροχιάς και διέρχεται από την Καρυά. Η γραμμή πρόκειται να διευρυνθεί ώστε να περνούν τα τρένα από την αντίθετη κατεύθυνση.
4. Πέτρινο κτίριο
Αυτό το πέτρινο κτίριο, το οποίο ανήκε στους Ελληνικούς Σιδηροδρόμους, χρησιμοποιήθηκε επίσης από τη Βέρμαχτ και την παραστρατιωτική Οργάνωση Todt κατά τη διάρκεια των κατασκευαστικών εργασιών το 1943. Ένα τρένο είναι σταθμευμένο στα αριστερά της σιδηροδρομικής γραμμής. Η παρακαμπτήρια αυτή γραμμή διέλευσης επεκτείνεται κατά αρκετές εκατοντάδες μέτρα. Για τον σκοπό αυτό έπρεπε να αποκοπεί ένα τμήμα του βράχου.
5. Στρατώνας εργασίας
Η Oργάνωση Todt αναγείρει έναν στρατώνα εργασίας με γραφεία και κουζίνα· μπροστά διακρίνεται η πινακίδα κατασκευής. Επιγραφή: Oργάνωση Todt – Νοτιοανατολικό Μέτωπο – Μονάδα Ούμπερλαντ. Οι κατασκευαστικές εργασίες εκτελούνται από ιδιωτικές γερμανικές και αυστριακές εταιρείες.
7. Παρακαμπτήρια γραμμή διέλευσης
Η παρακαμπτήρια γραμμή διέλευσης επεκτάθηκε από Εβραίους καταναγκαστικούς εργάτες το 1943.
9. Στρατώνες στέγασης
Σε αυτούς τους στρατώνες στεγάζονταν οι Εβραίοι καταναγκαστικοί εργάτες. Οι συνθήκες υγιεινής ήταν άθλιες, οι χώροι ασφυκτικοί, ενώ υπήρχε ελάχιστο νερό
ΚΑΡΥΑ 1943
Καρυά 1943
Η Καρυά είναι ένας μικρός σιδηροδρομικός σταθμός στην κεντρική Ελλάδα, που χτίστηκε το 1906- 1907. Το 1943, οι Γερμανοί σχεδιάζουν να κατασκευάσουν εδώ μια παρακαμπτήρια γραμμή διέλευσης. Η μονή σιδηροδρομική γραμμή είναι πλήρως κορεσμένη και για αυτό επεκτείνεται. 300 έως 500 Εβραίοι άνδρες από τη Θεσσαλονίκη υποχρεώνονται να εργαστούν καταναγκαστικά.
Επέκταση της σιδηροδρομικής γραμμής για πολεμικούς σκοπούς
Η σιδηροδρομική γραμμή Αθήνα – Θεσσαλονίκη – Βελιγράδι, στην οποία βρίσκεται η Καρυά, αποτελεί τη σημαντικότερη για τις γερμανικές δυνάμεις κατοχής διαθέσιμη σύνδεση για τη μεταφορά στρατευμάτων και εφοδίων. Ως εκ τούτου, η γραμμή δέχεται συχνά επιθέσεις από αντάρτικες μονάδες με σκοπό την αποδυνάμωση των δυνάμεων κατοχής. Η Βέρμαχτ επεκτείνει, λοιπόν, το ελληνικό σιδηροδρομικό δίκτυο – στο οποίο συμπεριλαμβάνεται και η Καρυά – και αποκαθιστά τις ζημιές από δολιοφθορές.
Ο σχεδιασμός
Ο πολιτικός μηχανικός Ρέσλερ σχεδιάζει την παρακαμπτήρια γραμμή. Για να γίνει αυτό, πρέπει να σκαφτεί σε μια βραχώδη βουνοπλαγιά μια βαθιά τομή βάθους περίπου 20 μέτρων και μήκους 100 μέτρων. Αυτό θα επιτρέπει στα διερχόμενα τρένα να περνούν από τη μονή σιδηροδρομική γραμμή και έτσι θα καταστεί δυνατή η ταυτόχρονη κυκλοφορία περισσότερων συρμών.
Η οργάνωση Todt
Η οργάνωση Todt (OT), που είναι υπεύθυνη για το έργο της επέκτασης, αποτελεί κατά τη διάρκεια του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου την παραστρατιωτική κατασκευαστική οργάνωση της ναζιστικής Γερμανίας και εκτελεί όλα τα σημαντικά στρατιωτικά κατασκευαστικά έργα. Στα έργα της, η ΟΤ βασίζεται σε ιδιωτικές γερμανικές και αυστριακές εταιρείες που χρησιμοποιούν μη Εβραίους και Εβραίους καταναγκαστικούς εργάτες. Η «Überland Hoch-, Tief-, und Straßenbau AG», που είχε ιδρυθεί στη Βιέννη το 1928, θυγατρική της εταιρείας Leonhard Moll με έδρα το Μόναχο, είναι μία από αυτές.
Η εταιρεία πίσω από την καταναγκαστική εργασία
Καταναγκαστική εργασία στην Ελλάδα
Η ΟΤ χρησιμοποιεί στα εργοτάξια της κεντρικής Ελλάδας Εβραίους αλλά και μη Εβραίους καταναγκαστικούς εργάτες. Αυτοί υποχρεώνονται να κατασκευάσουν δομές συγκοινωνίας και να επισκευάσουν ζημιές από δολιοφθορές. Καθώς χρειάζονται όλο και περισσότερα εργατικά χέρια, η ΟΤ ζητά τον Μάρτιο του 1943 3.000 Εβραίους εργάτες από τη Θεσσαλονίκη. Τα SS συλλαμβάνουν τότε εκατοντάδες Εβραίους άνδρες και τους μεταφέρουν στα στρατόπεδα καταναγκαστικής εργασίας της Θήβας, του Λιανοκλαδίου και της Καρυάς. Στη Θήβα και το Λιανοκλάδι εργάζονται και μη Εβραίοι καταναγκαστικοί εργάτες. Οι Εβραίοι εργάτες υφίστανται πολύ χειρότερη μεταχείριση.
Δημιουργία του στρατοπέδου στην Καρυά
Στα τέλη Μαρτίου και στις 20 Απριλίου 1943 μεταφέρονται στην Καρυά αποκλειστικά Εβραίοι άνδρες, συνολικά 300 έως 500. Για να μπορέσει να λειτουργήσει το εργοτάξιο στην απομακρυσμένη τοποθεσία, η ΟΤ δημιουργεί εκεί ένα στρατόπεδο: στον σιδηροδρομικό σταθμό κατασκευάζονται δύο στρατώνες με γραφεία και κουζίνα για το προσωπικό της ΟΤ και της Βέρμαχτ, καθώς και δύο κοιτώνες για τους εργάτες. Κατά τη διάρκεια της καταναγκαστικής εργασίας, οι σιδηρόδρομοι συνεχίζουν να εκτελούν δρομολόγια, με αποτέλεσμα το εργοτάξιο και τους Εβραίους εργάτες να είναι ορατά από τους επιβάτες των συρμών.
Η οπτική των καταναγκαστικών εργατών
Οι ιστορικές φωτογραφίες καταγράφουν την άφιξη των εκτοπισμένων ανδρών από τη Θεσσαλονίκη. Δείχνουν όμως μόνο την οπτική γωνία των Γερμανών δραστών. Σε μεταπολεμικές συνεντεύξεις, οι επιζώντες περιγράφουν τη φρίκη της άφιξής τους στην Καρυά και τις τρομακτικές συνθήκες διαβίωσης εκεί. Το κόμικ επιχειρεί να αποτυπώσει τη δική τους οπτική γωνία.
Graphic Novels ως συμπλήρωση των γεγονότων
Υπάρχει μια ανισορροπία όσον αφορά τη μετάδοση ιστορικών γεγονότων: συνήθως έχουν φωτογραφήσει μόνο οι δράστες. Το ερώτημα ήταν επομένως κεντρικό για το σκεπτικό της έκθεσης: Πώς μπορούμε να αναπαραστήσουμε καλύτερα την εμπειρία των Εβραίων καταναγκαστικών εργατών και την δική τους οπτική; Για να οπτικοποιηθεί αυτό για το οποίο δεν υπάρχει οπτικό υλικό, χρησιμοποιούνται εικονογραφήσεις και στοιχεία graphic novel.
«Εξόντωση διά της εργασίας»
Η ΟΤ βιάζεται να ολοκληρώσει την παρακαμπτήρια γραμμή στην Καρυά το συντομότερο δυνατό και κινείται αδίστακτα: Τα μέλη της και οι επιστάτες υποχρεώνουν τους Εβραίους εργάτες σε σκληρή εργασία. Σε 12ωρες βάρδιες, πρέπει να απομακρύνουν τον βράχο με αξίνες και φτυάρια. Βίαιοι εργοδηγοί και επιστάτες τους χτυπούν. Τους δίνουν ελάχιστο νερό και σχεδόν καθόλου φαγητό, το οποίο συχνά είναι χαλασμένο. Οι άνδρες αδυνατίζουν μέσα σε λίγες εβδομάδες. Όσοι καταρρέουν από την εξάντληση δολοφονούνται από τους άνδρες της ΟΤ.
Ποιος επιζεί;
Τουλάχιστον δέκα Εβραίοι καταναγκαστικοί εργάτες καταφέρνουν να δραπετεύσουν από το εργοτάξιο στην Καρυά. Οι περισσότεροι από αυτούς εντάσσονται σε οργανώσεις αντίστασης στην περιοχή και πολεμούν εναντίον των Γερμανών κατακτητών. Ο Σαμ Ναχμίας καταφέρνει να επιζήσει με τη βοήθεια μιας θαρραλέας οικογένειας στη Λαμία. Μόνο όσοι καταφέρνουν να επιζήσουν μπορούν να μιλήσουν για τα γεγονότα στην Καρυά. Οι μαρτυρίες τους αποτελούν σημαντική πηγή.
Διάλυση του εργοταξίου
Στις αρχές Αυγούστου 1943, η ΟΤ διαλύει το εργοτάξιο στην Καρυά. Οι επιζώντες εργάτες μεταφέρονται πίσω στη Θεσσαλονίκη. Στις 10 Αυγούστου 1943, τα SS τους μεταφέρουν στο Άουσβιτς. Οι περισσότεροι από τους άνδρες είναι αδυνατισμένοι και άρρωστοι. Δολοφονούνται λίγο μετά την άφιξή τους. Ωστόσο, 271 από τους εκτοπισμένους εντάσσονται στη δύναμη του στρατοπέδου. Τον Οκτώβριο του 1943, Εβραίοι της Θεσσαλονίκης στέλνονται από το Άουσβιτς σε άλλα στρατόπεδα συγκέντρωσης, ανάμεσά τους και επιζώντες της Καρυάς.
Η ζωή ήταν απαίσια. Πολύ λίγο φαί και δουλειά, 12 ώρες δυσκολής εργασίας κάθε μέρα.
ΙΣΑΚ ΚΟΕΝΚΑ
ΙΣΑΚ ΚΟΕΝΚΑ (1913-1989)
Ο Ισάκ Κοένκα είναι υπάλληλος μιας πετρελαϊκής εταιρείας πετρελαίου. Το 1942 αναγκάζεται να απογραφεί για καταναγκαστική εργασία – τον Μάρτιο του 1943 μεταφέρεται στην Καρυά. Λίγο πριν εκκενωθεί το στρατόπεδο στις αρχές Αυγούστου 1943, δραπετεύει για να αποφύγει τον εκτοπισμό. Κρύβεται στην Αθήνα, αλλά συλλαμβάνεται στις 24 Μαρτίου 1944 και εκτοπίζεται στο Άουσβιτς. Επιζεί και επιστρέφει στη Θεσσαλονίκη. Το 1954 καταθέτει στην Ισραηλιτική Κοινότητα Θεσσαλονίκης την πρώτη αναφορά για την καταναγκαστική εργασία στην Καρυά.
Στον καθένα μας δόθηκε ένα άδειο κονσερβοκούτι για να τρώμε και ένα άλλο για να κατουράμε, γιατί δεν επιτρεπόταν να βγαίνουμε από τους στρατώνες τη νύχτα.
ΣΑΜ ΝΑΧΜΙΑΣ
ΣΑΜ ΝΑΧΜΙΑΣ (1920-2016)
Ο Σαμ Ναχμίας εργάζεται στον φούρνο του πατέρα του στο κέντρο της Θεσσαλονίκης. Το 1943, ο ίδιος και η οικογένειά του αναγκάζονται να μετοικήσουν σε γκέτο και λίγο αργότερα ο ίδιος εκτοπίζεται στην Καρυά με ομαδική μεταγωγή. Τραυματίζεται σοβαρά κατά τις εργασίες. Κατ’ εξαίρεση, νοσηλεύεται σε νοσοκομείο της Λαμίας. Μια νοσοκόμα αναλαμβάνει να τον κρύψει στο αρτοποιείο της οικογένειας Μωρίκη. Ο Σαμ Ναχμίας βοηθάει στο φούρνο και επιβιώνει. Το 1946 παντρεύεται τη Σάρα Σαρφατή, επιζήσασα του Άουσβιτς.
Ήταν κόλαση εκεί πέρα. Μόνο χτυπήματα, συνεχή χτυπήματα, και γρήγορη δουλειά... Οι πέτρες ήταν σαν λεπίδες.
ΣΑΜ ΚΟΕΝ
ΣΑΜ ΚΟΕΝ (1920-2016)
Ο Σαμ Κοέν εργάζεται σε μια εισαγωγική εταιρεία στη Θεσσαλονίκη, η οποία, μεταξύ άλλων, έχει την αντιπροσωπεία γερμανικών φαρμακευτικών εταιρειών. Λόγω της εργασίας του, δεν μεταφέρεται για καταναγκαστική εργασία τον Ιούλιο του 1942, όπως πολλές χιλιάδες Εβραίοι άνδρες. Ωστόσο, στα μέσα Απριλίου 1943, εκτοπίζεται και αυτός στην Καρυά μαζί με τον φίλο του Τζάκο Καράσσο. Μετά από ένα μήνα, οι δύο τους δραπετεύουν και εντάσσονται στις αντάρτικες ομάδες του ΕΛΑΣ. Και οι δύο επιζούν και επιστρέφουν στη Θεσσαλονίκη το 1945. Ο Σαμ Κοέν μεταναστεύει στις ΗΠΑ το 1951.
Οι Γερμανοί φρουροί ήρθαν και χτύπησαν τον Τζάκο ακριβώς στο πίσω μέρος του κεφαλιού με το κοντάκι του τουφεκιού τους και έπεσε ... Έσπασαν όλα τα μπροστινά του δόντια.
Μαρτυρία του Σαμ Κοέν
ΤΖΑΚΟ ΚΑΡΑΣΣΟ
ΤΖΑΚΟ ΚΑΡΑΣΣΟ (1922-1990)
Ο Ιάκωβος (Τζάκο) Καράσσο εργάζεται στο βαφείο του πατέρα του στη Θεσσαλονίκη από το 1940. Το 1943 οι Γερμανοί τον εκτοπίζουν στην Καρυά. Εκεί εξαναγκάζεται να εργαστεί στα κατασκευαστικά έργα. Μια νύχτα δραπετεύει με τον φίλο του Σαμ Κοέν. Με τη βοήθεια χωρικών, καταφέρνουν να φτάσουν στους αντάρτες. Πολεμά κατά των δυνάμεων κατοχής μέχρι το τέλος του πολέμου. Στη συνέχεια επιστρέφει στη Θεσσαλονίκη και εργάζεται εκ νέου ως βαφέας. Παντρεύεται το 1950 και γίνεται πατέρας δύο παιδιών.
Μπόρεσα να βοηθήσω τα δυο αδέρφια μου ... Μπόρεσα να πάρω από την τροφή του σκύλου και να την δώσω στα αδέρφια μου.
Μαρτυρία του αδελφού του, Σμουέλ Αρδίττη
ΒΕΝΙΑΜΙΝ ΑΡΔΙΤΤΗ
ΒΕΝΙΑΜΙΝ ΑΡΔΊΤΤΗ (1921 – 1943)
Ο Βενιαμίν Αρδίττη μεγαλώνει με τα πέντε αδέλφια στη Θεσσαλονίκη. Μετά το σχολείο, σπουδάζει φυσική. Το 1942, μαζί με τα αδέλφια του, Ιακώβ και Σμουέλ, επιστρατεύονται για καταναγκαστική εργασία. Στις αρχές Απριλίου 1943, η οικογένεια Αρδίττη αναγκάζεται να μετοικήσει στο γκέτο Βαρώνου Χιρς. Λίγο αργότερα, ο Βενιαμίν και τα αδέλφια του μεταφέρονται στην Καρυά. Επιβιώνει από την καταναγκαστική εργασία, αλλά είναι άρρωστος και εντελώς εξαντλημένος. Στις 10 Αυγούστου, τα SS μεταφέρουν τους αδελφούς Αρδίττη στο Άουσβιτς. Ο Βενιαμίν δολοφονείται αμέσως μετά την άφιξη σε θάλαμο αερίων.
Έπρεπε να μεταφέρουμε πέτρες 150-200 κιλών. Οι Γερμανοί φρουροί ... μας χτυπούσαν χωρίς έλεος. Την πρώτη κιόλας νύχτα σκότωσαν δυο νεαρούς.
ΣΜΟΥΕΛ ΑΡΔΙΤΤΗ
ΣΜΟΥΕΛ ΑΡΔΙΤΤΗ (1924 – 1977)
Ο Σμουέλ Αρδίττη και τα αδέλφια του ζουν με τους γονείς τους. Αναγκάζεται να εκτελεί καταναγκαστική εργασία ήδη από τον Ιούλιο του 1942. Τον Απρίλιο του 1943, μαζί με τα δύο αδέλφια του, εκτοπίζεται στην Καρυά. Ο Σμουέλ υποχρεώνεται να βοηθά τον υπεύθυνο του εργοταξίου με μετρήσεις και να καθαρίζει το κατάλυμά του. Από εκεί καταφέρνει να κλέβει σκυλοτροφή, την οποία τρώει μαζί με τα αδέρφια του για να ικανοποιήσουν την πείνα τους. Τα αδέλφια εκτοπίζονται στο Άουσβιτς στις 10 Αυγούστου 1943. Ο Σμουέλ επιζεί και απελευθερώνεται στο Προύσκοβ (Pruszków), κοντά στη Βαρσοβία.
Ο ξάδελφός μου σκοτώθηκε μπροστά στα μάτια μου στο δάσος, δεν μπορούσε πλέον να εργαστεί ... Ήταν 19 ετών όπως κι εγώ.
ΔΑΒΙΔ ΜΠΡΟΥΔΟ
ΔΑΒΙΔ ΜΠΡΟΥΔΟ (1924 – 2012)
Ο Δαβίδ Μπρούδο κατάγεται από μια μεγάλη θρησκευόμενη σεφαραδίτικη οικογένεια στη Θεσσαλονίκη. Εργάζεται στην κουζίνα του στρατοπέδου της Καρυάς και έτσι προμηθεύεται τρόφιμα που τον βοηθούν να επιβιώσει. Στα μέσα Ιουνίου του 1943 δραπετεύει μαζί με τον φίλο του Ροβέρτο Μιτράνη: επιβιβάζονται σε ένα τρένο και εντάσσονται σε μια αντάρτικη μονάδα του ΕΛΑΣ. Το 1946, κατά τη διάρκεια του εμφυλίου πολέμου, ένα ελληνικό δικαστήριο τον καταδικάζει σε θάνατο: κατηγορείται ότι σκότωσε έναν συνεργάτη των κατακτητών. Η ποινή δεν εκτελείται, αλλά ο Δαβίδ Μπρούδο απελαύνεται στο Ισραήλ το 1955.
Ο ξάδελφός μου σκοτώθηκε μπροστά στα μάτια μου στο δάσος, δεν μπορούσε πλέον να εργαστεί ... Ήταν 19 ετών όπως κι εγώ.
Μαρτυρία του Δαβίδ Μπρούδο
ΑΛΒΕΡΤΟΣ ΛΕΒΙ
ΑΛΒΕΡΤΟΣ ΛΕΒΙ
Λίγα είναι γνωστά για τη ζωή του Αλβέρτο Λεβί. Όσα γνωρίζουμε γι’ αυτόν τα αναφέρει ο ξάδελφός του Δαβίδ Μπρούδο μετά τον πόλεμο. Ο Αλμπέρτος Λεβί υπόκειται σε αντιεβραϊκές διώξεις από τις γερμανικές δυνάμεις κατοχής. Στα μέσα Απριλίου 1943, τα SS εκτοπίζουν τον Αλβέρτο μαζί με περίπου ακόμα 250 Εβραίους από το γκέτο Βαρώνου Χιρς στο εργοτάξιο της Καρυάς. Τον τουφεκίζουν μόλις δύο ημέρες αργότερα, επειδή είναι εντελώς εξαντλημένος. Ο ξάδελφός του, Δαβίδ Μπρούδο, αναγκάζεται να τον θάψει.
ΙΣΤΟΡΙΚΟ ΠΛΑΙΣΙΟ
Έναρξη του πολέμου και της κατοχής
Ο Β’ Παγκόσμιος Πόλεμος αρχίζει με την επίθεση της γερμανικής Βέρμαχτ στην Πολωνία τον Σεπτέμβριο του 1939. Στις 28 Οκτωβρίου 1940, η Ιταλία, σύμμαχος της ναζιστικής Γερμανίας, επιτίθεται στην Ελλάδα. Η Ιταλία, η Γερμανία και η σύμμαχή τους Βουλγαρία καταλαμβάνουν την ηπειρωτική Ελλάδα μέχρι τα τέλη Απριλίου του 1941 και διαιρούν τη χώρα σε ζώνες κατοχής. Τα γερμανοκρατούμενα τμήματα τελούν υπό στρατιωτική διοίκηση, η οποία συνεργάζεται με μια ελληνική δωσιλογική κυβέρνηση.
Ζώνες κατοχής
Όταν η Ελλάδα χωρίζεται σε ζώνες κατοχής, η Γερμανία αφήνει μεγάλα τμήματα στους Ιταλούς και Βούλγαρους κατακτητές, αλλά κρατά υπό τον έλεγχό της περιοχές ζωτικής σημασίας για την πολεμική προσπάθεια. Η Καρυά βρίσκεται πάνω στη σιδηροδρομική γραμμή Θεσσαλονίκης – Αθήνας, η οποία διέρχεται σε μεγάλο βαθμό από την ιταλική ζώνη. Ωστόσο, οι Γερμανοί διατηρούν τον έλεγχο ολόκληρου του σιδηροδρομικού δικτύου καθώς και σημαντικών λιμανιών. Με αυτόν τον τρόπο, θέλουν να μεταφέρουν απρόσκοπτα στη Γερμανία τον ορυκτό πλούτο, καθώς και ύλες και προϊόντα που χρειάζονται για την πολεμική βιομηχανία.
Κατοχική τρομοκρατία και αντίσταση
Η γερμανική κατοχή στην Ελλάδα είναι εξαιρετικά βίαιη: η Βέρμαχτ λεηλατεί αδίστακτα τη χώρα. Η οικονομία καταρρέει και εκατοντάδες χιλιάδες Έλληνες πεθαίνουν λόγω της πείνας. Διαμορφώνεται αντίσταση κατά της κατοχής. Οι δύο μεγαλύτερες οργανώσεις ήταν ο κομμουνιστικός ΕΛΑΣ και ο εθνικιστικός ΕΔΕΣ. Από το φθινόπωρο του 1942, οι αντάρτες ελέγχουν μεγάλες περιοχές στα βουνά της κεντρικής Ελλάδας. Οι κατοχικές δυνάμεις αντιμετωπίζουν με σκληρότητα τους αντιστασιακούς και τους αμάχους, άντρες και γυναίκες. Συλλαμβάνουν πολίτες ως ομήρους και τους εκτελούν. Εκατοντάδες χωριά καίγονται σε αντίποινα.
Καταναγκαστική εργασία και διαδηλώσεις
Περισσότεροι από εκατό χιλιάδες μη Εβραίοι και Εβραίοι Έλληνες υποχρεώνονται να εκτελέσουν καταναγκαστική εργασία. Στις 30 Ιανουαρίου 1943, οι Γερμανοί ανακοινώνουν την υποχρεωτική εργασία (πολιτική επιστράτευση) για άνδρες ηλικίας 18 έως 50 ετών σε όλες τις ζώνες κατοχής στην Ελλάδα. Μετά από κάλεσμα των αντιστασιακών οργανώσεων τον Φεβρουάριο και τον Απρίλιο του 1943, χιλιάδες διαδηλώνουν ενάντια στα μέτρα, στις μεγάλες πόλεις. Το διάταγμα αποσύρεται. Ωστόσο, οι Γερμανοί πραγματοποιούν μεγάλες επιδρομές, συλλαμβάνουν και μεταφέρουν δεκάδες χιλιάδες κρατούμενους σε στρατόπεδα συγκέντρωσης στην Ελλάδα και στη συνέχεια τους μεταφέρουν για καταναγκαστική εργασία, μεταξύ άλλων και σε στρατόπεδα συγκέντρωσης στη ναζιστική Γερμανία.
Η εβραϊκή παρουσία στη Θεσσαλονίκη
Η πόλη της Θεσσαλονίκης αποτελεί σημαντικό θρησκευτικό και πολιτιστικό κέντρο του ευρωπαϊκού εβραϊσμού. Ανήκε στην Οθωμανική Αυτοκρατορία μέχρι το 1912. Γύρω στο 1900, ο μισός πληθυσμός της Θεσσαλονίκης ήταν Εβραίοι. Οι περισσότεροι Εβραίοι είναι Σεφαραδίτες: οι πρόγονοί τους εκδιώχθηκαν από την Ισπανία και την Πορτογαλία γύρω στο 1500. Διατηρούν την ιουδαιο-ισπανική τους γλώσσα (Λαντίνο) και τα έθιμά τους για πολλές γενιές. Μετά από κύματα μετανάστευσης, περίπου 50.000 Εβραίοι εξακολουθούν να ζουν στη Θεσσαλονίκη το 1940. Αμέσως μετά τον διαμελισμό της Ελλάδας τον Μάιο του 1941 οι Γερμανοί αρχίζουν μέτρα δίωξης κατά του εβραϊκού πληθυσμού.
Διώξεις Εβραίων στη Θεσσαλονίκη
Ο εβραϊκός πληθυσμός της Θεσσαλονίκης επλήγη πρώτος από τον ναζιστικό διωγμό. Οι Γερμανοί κλείνουν τα γραφεία των εβραϊκών εφημερίδων, λεηλατούν τους θησαυρούς τέχνης των εβραϊκών κοινοτήτων και υποκινούν το μίσος των Χριστιανών Ελλήνων για τους Εβραίους κατηγορώντας τον εβραϊκό πληθυσμό για την πείνα. Στα τέλη του 1942, το εβραϊκό νεκροταφείο, που υπήρχε για αιώνες, καταστρέφεται ολοσχερώς.
«Μαύρο Σάββατο»
Στη Θεσσαλονίκη η Βέρμαχτ θέλει να επιστρατεύσει Εβραίους άνδρες για καταναγκαστική εργασία. Για το σκοπό αυτό, συγκεντρώνει πάνω από 9.000 από αυτούς, ηλικίας 18 έως 45 ετών, το Σάββατο (κατά την εβραϊκή αργία του Σσαμπάτ), 11 Ιουλίου 1942, στην κεντρική πλατεία Ελευθερίας. Εκεί αναγκάζονται να σταθούν στον ήλιο για ώρες, χλευάζονται και ξυλοκοπούνται από Γερμανούς στρατιώτες και συνεργάτες τους. Μερικές εβδομάδες αργότερα, 3.500 από αυτούς μεταφέρονται σε διάφορα μέρη της βόρειας Ελλάδας για καταναγκαστική εργασία.
Γκέτο και αναγκαστική μετεγκατάσταση
Οι Γερμανοί επιβάλλουν στους Εβραίους απαγόρευση κυκλοφορίας, τους αναγκάζουν να φορούν κίτρινα αστέρια και δημιουργούν το 1943 συνοικισμούς γκέτο. Στη συνοικία Μπαρόν Χιρς κοντά στο σιδηροδρομικό σταθμό δημιουργείται ένα στρατόπεδο διέλευσης. Από τον Μάρτιο του 1943 ξεκινούν από εδώ οι μεταφορές προς το γερμανικό στρατόπεδο εξόντωσης Άουσβιτς. Ταυτόχρονα, τουλάχιστον 1.500 άνδρες μεταφέρονται για καταναγκαστική εργασία, μεταξύ άλλων στο σιδηροδρομικό σταθμό της Καρυάς.
Οι εκτοπισμοί
Μεταξύ 15 Μαρτίου και Αυγούστου 1943, σχεδόν 46.000 Εβραίοι, παιδιά, γυναίκες και άνδρες εκτοπίζονται από τη Θεσσαλονίκη στο Άουσβιτς με 19 μεταφορές. Το ταξίδι διαρκεί τουλάχιστον πέντε ημέρες. Αμέσως μετά την άφιξή τους, τα SS δολοφονούν τους περισσότερους από αυτούς σε θαλάμους αερίων. Άλλοι πεθαίνουν ως αποτέλεσμα της καταναγκαστικής εργασίας, της βίας, των ασθενειών και του υποσιτισμού. Το 1944 ακολουθούν οι εκτοπισμοί από την υπόλοιπη Ελλάδα. Συνολικά, σχεδόν 60.000 Έλληνες Εβραίοι μεταφέρονται στα στρατόπεδα εξόντωσης και δολοφονούνται.
Τέλος της γερμανικής κατοχής
Τον Οκτώβριο του 1944, η Βέρμαχτ αποσύρεται από την Ελλάδα. Ως αποτέλεσμα της στοχευμένης καταστροφής σπιτιών, χωριών και δρόμων, καθώς και της κλοπής των ελληνικών φυσικών πόρων και εμπορικών αγαθών, η οικονομική κατάσταση είναι καταστροφική. Δεκάδες χιλιάδες Έλληνες υποφέρουν από υποσιτισμό και μολυσματικές ασθένειες. Επιπλέον, τον Δεκέμβριο του 1944 ακολουθούν νέες συγκρούσεις: οι Βρετανοί υποστηρίζουν την ελληνική κυβέρνηση, η οποία έχει επιστρέψει από την εξορία, στην προσπάθειά της να νικήσει τον αντάρτικο στρατό του ΕΛΑΣ.
Η εβραϊκή παρουσία μετά το 1945
Περίπου μόνο 10.000 Έλληνες Εβραίοι επιζούν από το Ολοκαύτωμα. Οι επιζώντες συνήθως υποφέρουν από τις τραυματικές εμπειρίες των διώξεων για το υπόλοιπο της ζωής τους. Η ανοικοδόμηση των συναγωγών, των καταστημάτων και των σπιτιών είναι συχνά δυνατή μόνο με διεθνή βοήθεια, όπως αυτή της Αμερικανικής Κοινής Επιτροπής Διανομής (AJDC). Λόγω των υλικών δυσκολιών, αλλά και των αντιεβραϊκών αισθημάτων, περίπου 5.000 από τους επιζώντες μεταναστεύουν στην Παλαιστίνη (Ισραήλ από το 1948) και στις ΗΠΑ μέχρι τις αρχές της δεκαετίας του 1950.
Ο εμφύλιος πόλεμος 1946 – 1949
Το 1946 αποκαθίσταται η μοναρχία στην Ελλάδα. Την ίδια χρονιά, ο κομμουνιστικός Δημοκρατικός Στρατός Ελλάδας (ΔΣΕ) αρχίζει ανταρτοπόλεμο εναντίον της. Εβραίοι άνδρες αναγκάζονται κι αυτοί να πολεμήσουν στον ελληνικό κυβερνητικό στρατό εναντίον των ανταρτών του ΔΣΕ. Ο πόλεμος λήγει το 1949 με την ήττα της Αριστεράς. Περισσότεροι από 50.000 Έλληνες σκοτώνονται στον εμφύλιο πόλεμο. Οι κομμουνιστές διώκονται, μεταξύ των οποίων Εβραίοι που επέζησαν με τη βοήθεια των κομμουνιστικών αντιστασιακών ομάδων. Στις αρχές της δεκαετίας του 1950, η Ελλάδα απελαύνει στο Ισραήλ τους τελευταίους από αυτούς τους Εβραίους πολιτικούς κρατούμενους.
Ύστερη μνήμη και αποζημίωση
Η τραυματική εμπειρία της γερμανικής κατοχής για το σύνολο του πληθυσμού της Ελλάδας επισκιάζει για δεκαετίες τη μνήμη των σχεδόν 60.000 Εβραίων θυμάτων του Ολοκαυτώματος. Η Ελλάδα διαπραγματεύεται με τη Δυτική Γερμανία το 1960 την καταβολή αποζημίωσης ύψους 115 εκατομμυρίων μάρκων. Όλα τα ελληνικά θύματα του εθνικοσοσιαλισμού δικαιούνται αποζημίωση. Αν και το ένα τρίτο από αυτά ήταν Εβραίοι, δεν λαμβάνουν ούτε το 10% των χρημάτων. Μόνο οι λίγοι επιζώντες που έχουν την ελληνική υπηκοότητα μπορούν έστω να υποβάλουν αιτήσεις. Οι διαπραγματεύσεις μεταξύ της Ελλάδας και της Ομοσπονδιακής Δημοκρατίας της Γερμανίας για την επιστροφή των λεηλατημένων εβραϊκών περιουσιών παραμένουν άκαρπες.
Πρώτη επεξεργασία των εγκλημάτων στην Καρυά
Το 1945, η Ισραηλιτική Κοινότητα Θεσσαλονίκης διερευνά κατηγορίες εναντίον ενός πρώην διερμηνέα του στρατοπέδου της Καρυάς, ο οποίος, όπως και άλλοι Εβραίοι κρατούμενοι, κατηγορείται ως «προδότης». Το 1952, η εβραϊκή κοινότητα της Θεσσαλονίκης λαμβάνει για πρώτη φορά πληροφορίες σχετικά με έναν ομαδικό τάφο δολοφονημένων Εβραίων εργατών στην «Καρυά κοντά στη Θήβα». Η κοινότητα θέλει να κηδέψει τα θύματα με σωστό τρόπο. Η ασαφής τοποθεσία καθιστά την έρευνα πιο δύσκολη. Οι αρχές δεν υποστηρίζουν το σχέδιο. Μέχρι σήμερα, κανένα μνημείο δεν μνημονεύει τους καταναγκαστικούς εργάτες στην Καρυά.
Ξεχασμένο έγκλημα της καταναγκαστικής εργασίας
Η καταναγκαστική εργασία του εβραϊκού πληθυσμού για τις κατοχικές δυνάμεις μνημονεύεται ελάχιστα. Μόλις τον Οκτώβριο του 1988 η Ισραηλιτική Κοινότητα Θεσσαλονίκης τοποθετεί μια αναμνηστική πλάκα στην αποβάθρα του σιδηροδρομικού σταθμού στο Λιανοκλάδι, τόπο καταναγκαστικής εργασίας. Το μνημείο αφαιρείται 20 χρόνια αργότερα για άγνωστους λόγους. Με πρωτοβουλία της Κοινότητας, το 2021 αποκαλύπτεται ένα δεύτερο μνημείο, το οποίο λίγους μήνες αργότερα καταστρέφεται από αγνώστους και στη συνέχεια αποσυναρμολογείται.
ΕΡΕΥΝΑ
Η ιστορία του Ανδρέα Ασσαέλ
Ο Ανδρέας Ασσαέλ γεννιέται στη Θεσσαλονίκη το 1959 και πάει σε γερμανικό σχολείο εκεί. Η οικογένεια του πατέρα του είναι μία από τις λίγες που επέζησαν από το Ολοκαύτωμα κρυμμένες στη Θεσσαλονίκη. Ο Ανδρέας Ασσαέλ συλλέγει και ερευνά σχετικά με την οικογενειακή του ιστορία και το Ολοκαύτωμα εδώ και πολύ καιρό. Σπουδάζει στο Μόναχο τη δεκαετία του 1980 και έκτοτε επισκέπτεται τακτικά την πόλη. Το 2002 ανακαλύπτει το φωτογραφικό άλμπουμ στην αγορά παλαιών αντικειμένων στο προάστιο του Μονάχου Keferloh.
Ένα μοναδικό εύρημα
Οι φωτογραφίες απεικονίζουν άνδρες με γερμανικές στολές σε διάφορα μέρη της Ελλάδας, προφανώς κατά τη διάρκεια της γερμανικής κατοχής. Αυτό από μόνο του δεν είναι ασυνήθιστο. Υπάρχουν πολλά τέτοια άλμπουμ με στρατιώτες της Βέρμαχτ από την περίοδο του πολέμου. Αλλά ο Ασσαέλ αναγνωρίζει από τα μικροσκοπικά «εβραϊκά αστέρια» ότι το άλμπουμ περιέχει επίσης φωτογραφίες Εβραίων ανδρών. Κάτι το πρωτοφανές: αυτές είναι μέχρι εκείνη τη στιγμή οι μοναδικές γνωστές φωτογραφίες Ελληνοεβραίων καταναγκαστικών εργατών από το 1943.
Η έρευνα του Ανδρέα Ασσαέλ
Η γραμμένη επισήμανση «Karia» δίνει μια ένδειξη για το πού μεταφέρθηκαν οι εργάτες. Ο Ανδρέας Ασσαέλ καταφέρνει να προσδιορίσει την τοποθεσία. Αναλύει σχολαστικά την τοπογραφία του εργοταξίου και τοποθετεί τις φωτογραφίες σε χρονολογική σειρά. Εντοπίζει επιζώντες και τους παίρνει συνεντεύξεις. Το 2004 επισκέπτεται τη γερμανική κατασκευαστική εταιρεία «Leonhard Moll» στο Μόναχο και εντοπίζει τον φωτογράφο. Καταγράφει τα ευρήματά του σε ένα χειρόγραφο.
Το πρόγραμμα «Καρυά 1943»
Το 2017, ο Ανδρέας Ασσαέλ επικοινωνεί με τον Γενικό Πρόξενο της Γερμανίας στη Θεσσαλονίκη. Αμέσως μετά, δημιουργείται επαφή με το Ίδρυμα Μνήμης για τους Δολοφονημένους Εβραίους της Ευρώπης και το Κέντρο Τεκμηρίωσης της Ναζιστικής Καταναγκαστικής Εργασίας. Κατόπιν πρόσκλησης και των δύο ιδρυμάτων, αναφέρεται δημοσίως για πρώτη φορά στη Γερμανία στα ευρήματά του στις 24 Ιανουαρίου 2019. Αυτό σηματοδοτεί την έναρξη ενός πολυετούς έργου για την ιστορία της Καρυάς. Κατά τη διάρκεια του έργου, ο Ανδρέας Ασσαέλ θα συναντήσει μαθητές και φοιτητές και θα αναφερθεί στην έρευνά του.
Γεωαρχαιολογική έρευνα
Το Πανεπιστήμιο του Οσναμπρύκ είναι εταίρος συνεργασίας του προγράμματος. Μια ομάδα επιστημόνων και φοιτητών από τη Διεπιστημονική Ομάδα Εργασίας «Τοπία Συγκρούσεων» (IAK) διεξάγει έρευνες την περιοχή του ιστορικού εργοταξίου τον Απρίλιο του 2023 ενώ συμμετέχουν επίσης φοιτητές και φοιτήτριες από το Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης.
Οι έρευνες
Στόχος της έρευνας είναι να καταγραφεί το εργοτάξιο του 1943 και να βρεθούν ίχνη καταναγκαστικής εργασίας. Αναζητούνται επίσης υλικά κατάλοιπα και αντικείμενα που θα μπορούσαν να δώσουν στοιχεία για τις συνθήκες διαβίωσης των Εβραίων εργατών. Άνθρωποι από την περιοχή που έζησαν εκείνη την εποχή υποψιάζονται ένα χώρο ταφής κοντά στο σταθμό και στο πρώην εργοτάξιο. Η περιοχή αυτή διερευνάται λεπτομερέστερα.
Ψηφιακές μέθοδοι
Οι επιστήμονες διεξάγουν τη λεγόμενη γεωαρχαιολογική διασκόπηση: Η περιοχή ερευνάται με ακρίβεια με τη χρήση ενός drone και μιας συσκευής GPS. Οι υποπεριοχές διερευνώνται γεωφυσικά με τη χρήση μαγνητικού κλισιόμετρου. Για την επαλήθευση αυτών των μετρήσεων πραγματοποιούνται ερευνητικές γεωτρήσεις εδάφους. Ορισμένες ιδιαίτερες και σημαντικές θέσεις στο εργοτάξιο ερευνώνται επίσης με τη χρήση σάρωσης με λέιζερ και τεκμηριώνονται φωτογραφικά με τη χρήση drone.
Τα αποτελέσματα
Οι έρευνες επιβεβαιώνουν τα εξής: Οι εργάτες έπρεπε να ανοίξουν μια τομή βάθους περίπου 20 μέτρων και μήκους 100 μέτρων στο βουνό. Μέσα σε λίγους μόνο μήνες, έπρεπε να αφαιρέσουν μια σχεδόν αδιανόητη ποσότητα εδάφους: συνολικά περίπου 24.000 κυβικά μέτρα βράχου.
Οι έρευνες δεν μπορούν να δώσουν κανένα στοιχείο για τον υποτιθέμενο τόπο ταφής. Ωστόσο, οι νεκροί μπορεί να έχουν ταφεί και αλλού. Απαιτούνται περαιτέρω έρευνες για την αποσαφήνιση των γεγονότων στην Καρυά.
Ευρήματα εδάφους
Στην περιοχή όπου βρίσκονταν οι κοιτώνες των εργατών, κατά τις επιφανειακές έρευνες ανασύρθηκαν 96 εδαφικά ευρήματα, μεταξύ των οποίων καρφιά, δύο στρωτήρες βαγονέτων, δύο παλιοί κάλυκες φυσιγγίων και ένα μαργαριταρένιο κουμπί. Παρέχουν στοιχεία για τις συνθήκες διαβίωσης των ανδρών. Το καρφί, για παράδειγμα, προέρχεται από τους στρατώνες για τους καταναγκαστικούς εργάτες. Πολλά από τα καρφιά που βρέθηκαν είναι λυγισμένα. Ίσως χρησιμοποιήθηκαν για να κρεμάσουν ρούχα ή να στερεώσουν παράθυρα.
Ίχνη από τις ράγες για τα βαγονέτα
Αυτοί οι στρωτήρες και τα μπουλόνια μπορούν να αποδοθούν στον μικρό σιδηρόδρομο (Lorenbahn) του 1943. Οι ιστορικές φωτογραφίες δείχνουν ότι οι εργάτες χρησιμοποιούσαν τα βαγονέτα για να μεταφέρουν τις πέτρες που έβγαζαν από την εκσκαφή. Οι στρωτήρες στηρίζουν τις ράγες και κατανέμουν ομοιόμορφα στο έδαφος τα βαρέα φορτία των βαγονέτων. Οι εργάτες έπρεπε κάθε φορά μετά την ολοκλήρωση μιας φάσης κατασκευής να μετακινήσουν τις ράγες μέσα στην τομή της πλαγιάς στο επόμενο τμήμα. Οι διαδοχικές θέσεις για τις ράγες είναι ακόμη και σήμερα ορατές ως αναβαθμίδες στις πλαγιές της τομής.
Επαναφωτογράφηση
Η μέθοδος της επαναφωτογράφησης χρησιμοποιείται για την απεικόνιση των αλλαγών στην περιοχή του σταθμού της Καρυάς και βασίζεται στις ιστορικές φωτογραφίες του εργοταξίου από το άλμπουμ του Ανδρέα Ασσαέλ. Οι τοποθεσίες επαναφωτογραφίζονται από την ίδια οπτική γωνία. Στη συνέχεια, οι ιστορικές και οι σημερινές εικόνες τοποθετούνται σε υπέρθεση. Με αυτή τη μέθοδο, οι μεταβολές στο χώρο γίνονται σαφείς κι έτσι προσφέρεται ένα «παράθυρο χρόνου» στο παρελθόν.
INFO
ΤΡΕΧΟΝΤΕΣ ΣΤΑΘΜΟΙ
Κέντρο Τεκμηρίωσης Ναζιστικής Καταναγκαστικής Εργασίας
Britzer Str. 5, 12439 Βερολίνο
05.09.2024 – 30.03.2025
Πέμπτη- Κυριακή 10:00 – 18:00
Κλειστά
24 και 31 Δεκεμβρίου
Είσοδος Ελεύθερη
Μουσείο Μπενάκη | ΠΕΙΡΑΙΩΣ 138
Πειραιώς 138 & Ανδρονίκου, 118 54 Αθήνα
17/10/2024 – 16/02/2025
Πέμπτη, Κυριακή 10:00 – 18:00
Παρασκευή, Σάββατο 10:00 – 22:00
Εισιτήρια: https://tickets.benaki.org
AKTUELLES
Begleitprogramm Ausstellung Berlin:
26. September 2024, 18 Uhr | Kurator:innenführung
26. September 2024, 19 Uhr | Geteilte Erinnerung: Deutsche Besatzung in Griechenland
22. Oktober 2024, 18 Uhr | Kurator:innenführung
22. Oktober 2024, 19 Uhr |Zwangsarbeit in Griechenland
27. März 2025, 18 Uhr | Kurator:innenführung
27. März 2025, 19 Uhr | Holocaust in Griechenland: „Restor(y)ing on jewish properties“ (2023)
Öffentliche Führungen:
Deutsch:
Samstag, 07.09.2024, 16 Uhr
Donnerstag, 03.10.2024, 15 Uhr
Sonntags, 13 Uhr am: 15.09., 13.10., 10.11., 19.01., 16.02., 16.03.
Ελληνικά
Σάββατο 07.09.2024, 3 μ.μ.
Κυριακή 08.12.2024, 1 μ.μ.
English:
Sunday, 22.09.2024, 1 pm
Sunday, 27.10.2024, 1 pm
Workshop:
Angebot für Schüler:innen ab der 9. Klasse | Dauer: ca. 3 Stunden
Terminvereinbarung: bildung_ns-zwangsarbeit(at)topographie.de
Η ΠΕΡΙΟΔΕΥΟΥΣΑ ΕΚΘΕΣΗ
Η έκθεση « Καρυά 1943: Καταναγκαστική εργασία και Ολοκαύτωμα» έχει σχεδιαστεί ως περιοδεύουσα έκθεση που καλύπτει 100 τετραγωνικά μέτρα και διατίθεται σε τρεις γλώσσες (γερμανικά, ελληνικά και αγγλικά ως φυλλάδιο). Είναι αποτέλεσμα ελληνογερμανικής συνεργασίας και εγκαινιάστηκε το 2024 στο Κέντρο Τεκμηρίωσης για τη ναζιστική καταναγκαστική εργασία στο Βερολίνο, ενώ μια πανομοιότυπη εκδοχή της εγκαινιάστηκε στο Μουσείο Μπενάκη στην Οδό Πειραιώς 138 στην Αθήνα.
è ΘΕΛΕΤΕ ΝΑ ΦΙΛΟΞΕΝΗΣΕΤΕ ΤΗΝ ΕΚΘΕΣΗ;
ΕΠΙΚΟΙΝΩΝΙΑ
Iris Hax,
Dokumentationszentrum NS-Zwangsarbeit:
Tel: +49 30 6390 288 13
hax@topographie.de