To 1943 εκατοντάδες Εβραίοι αναγκάστηκαν να ενταχθούν σε καταναγκαστική εργασία στο εργοτάξιο της Καρυάς - έναν μικρό σιδηροδρομικό σταθμό στην περιοχή της Φθιώτιδας. Αυτό έγινε γνωστό χάρη στον Ανδρέα Ασσαέλ, ερευνητή, συλλέκτη και γιο ενός Εβραίου επιζώντα από τη Θεσσαλονίκη. Το 2002 ανακάλυψε ένα φωτογραφικό άλμπουμ της εποχής του πολέμου που περιείχε φωτογραφίες των Εβραίων καταναγκαστικών εργατών στην Καρυά. Η έρευνα που κάνει στη συνέχεια αποτελεί τη βάση μιας περιοδεύουσας έκθεσης που παρουσιάζεται στη Γερμανία και την Ελλάδα από το 2024.
KAΡYA 1943
Καρυά 1943
Η Καρυά είναι ένας μικρός σιδηροδρομικός σταθμός στην κεντρική Ελλάδα, που χτίστηκε το 1906- 1907. Το 1943, οι Γερμανοί σχεδιάζουν να κατασκευάσουν εδώ μια παρακαμπτήρια γραμμή διέλευσης. Η μονή σιδηροδρομική γραμμή είναι πλήρως κορεσμένη και για αυτό επεκτείνεται. 300 έως 500 Εβραίοι άνδρες από τη Θεσσαλονίκη υποχρεώνονται να εργαστούν καταναγκαστικά.
Επέκταση της σιδηροδρομικής γραμμής για πολεμικούς σκοπούς
Η σιδηροδρομική γραμμή Αθήνα – Θεσσαλονίκη – Βελιγράδι, στην οποία βρίσκεται η Καρυά, αποτελεί τη σημαντικότερη για τις γερμανικές δυνάμεις κατοχής διαθέσιμη σύνδεση για τη μεταφορά στρατευμάτων και εφοδίων. Ως εκ τούτου, η γραμμή δέχεται συχνά επιθέσεις από αντάρτικες μονάδες με σκοπό την αποδυνάμωση των δυνάμεων κατοχής. Η Βέρμαχτ επεκτείνει, λοιπόν, το ελληνικό σιδηροδρομικό δίκτυο – στο οποίο συμπεριλαμβάνεται και η Καρυά – και αποκαθιστά τις ζημιές από δολιοφθορές.
Ο σχεδιασμός
Ο πολιτικός μηχανικός Ρέσλερ σχεδιάζει την παρακαμπτήρια γραμμή. Για να γίνει αυτό, πρέπει να σκαφτεί σε μια βραχώδη βουνοπλαγιά μια βαθιά τομή βάθους περίπου 20 μέτρων και μήκους 100 μέτρων. Αυτό θα επιτρέπει στα διερχόμενα τρένα να περνούν από τη μονή σιδηροδρομική γραμμή και έτσι θα καταστεί δυνατή η ταυτόχρονη κυκλοφορία περισσότερων συρμών.
Η οργάνωση Todt
Η οργάνωση Todt (OT), που είναι υπεύθυνη για το έργο της επέκτασης, αποτελεί κατά τη διάρκεια του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου την παραστρατιωτική κατασκευαστική οργάνωση της ναζιστικής Γερμανίας και εκτελεί όλα τα σημαντικά στρατιωτικά κατασκευαστικά έργα. Στα έργα της, η ΟΤ βασίζεται σε ιδιωτικές γερμανικές και αυστριακές εταιρείες που χρησιμοποιούν μη Εβραίους και Εβραίους καταναγκαστικούς εργάτες. Η «Überland Hoch-, Tief-, und Straßenbau AG», που είχε ιδρυθεί στη Βιέννη το 1928, θυγατρική της εταιρείας Leonhard Moll με έδρα το Μόναχο, είναι μία από αυτές.
Καταναγκαστική εργασία στην Ελλάδα
Η ΟΤ χρησιμοποιεί στα εργοτάξια της κεντρικής Ελλάδας Εβραίους αλλά και μη Εβραίους καταναγκαστικούς εργάτες. Αυτοί υποχρεώνονται να κατασκευάσουν δομές συγκοινωνίας και να επισκευάσουν ζημιές από δολιοφθορές. Καθώς χρειάζονται όλο και περισσότερα εργατικά χέρια, η ΟΤ ζητά τον Μάρτιο του 1943 3.000 Εβραίους εργάτες από τη Θεσσαλονίκη. Τα SS συλλαμβάνουν τότε εκατοντάδες Εβραίους άνδρες και τους μεταφέρουν στα στρατόπεδα καταναγκαστικής εργασίας της Θήβας, του Λιανοκλαδίου και της Καρυάς. Στη Θήβα και το Λιανοκλάδι εργάζονται και μη Εβραίοι καταναγκαστικοί εργάτες. Οι Εβραίοι εργάτες υφίστανται πολύ χειρότερη μεταχείριση.
Δημιουργία του στρατοπέδου στην Καρυά
Στα τέλη Μαρτίου και στις 20 Απριλίου 1943 μεταφέρονται στην Καρυά αποκλειστικά Εβραίοι άνδρες, συνολικά 300 έως 500. Για να μπορέσει να λειτουργήσει το εργοτάξιο στην απομακρυσμένη τοποθεσία, η ΟΤ δημιουργεί εκεί ένα στρατόπεδο: στον σιδηροδρομικό σταθμό κατασκευάζονται δύο στρατώνες με γραφεία και κουζίνα για το προσωπικό της ΟΤ και της Βέρμαχτ, καθώς και δύο κοιτώνες για τους εργάτες. Κατά τη διάρκεια της καταναγκαστικής εργασίας, οι σιδηρόδρομοι συνεχίζουν να εκτελούν δρομολόγια, με αποτέλεσμα το εργοτάξιο και τους Εβραίους εργάτες να είναι ορατά από τους επιβάτες των συρμών.
Η εταιρεία πίσω από την καταναγκαστική εργασία
«Εξόντωση διά της εργασίας»
Η ΟΤ βιάζεται να ολοκληρώσει την παρακαμπτήρια γραμμή στην Καρυά το συντομότερο δυνατό και κινείται αδίστακτα: Τα μέλη της και οι επιστάτες υποχρεώνουν τους Εβραίους εργάτες σε σκληρή εργασία. Σε 12ωρες βάρδιες, πρέπει να απομακρύνουν τον βράχο με αξίνες και φτυάρια. Βίαιοι εργοδηγοί και επιστάτες τους χτυπούν. Τους δίνουν ελάχιστο νερό και σχεδόν καθόλου φαγητό, το οποίο συχνά είναι χαλασμένο. Οι άνδρες αδυνατίζουν μέσα σε λίγες εβδομάδες. Όσοι καταρρέουν από την εξάντληση δολοφονούνται από τους άνδρες της ΟΤ.
Ποιος επιζεί;
Τουλάχιστον δέκα Εβραίοι καταναγκαστικοί εργάτες καταφέρνουν να δραπετεύσουν από το εργοτάξιο στην Καρυά. Οι περισσότεροι από αυτούς εντάσσονται σε οργανώσεις αντίστασης στην περιοχή και πολεμούν εναντίον των Γερμανών κατακτητών. Ο Σαμ Ναχμίας καταφέρνει να επιζήσει με τη βοήθεια μιας θαρραλέας οικογένειας στη Λαμία. Μόνο όσοι καταφέρνουν να επιζήσουν μπορούν να μιλήσουν για τα γεγονότα στην Καρυά. Οι μαρτυρίες τους αποτελούν σημαντική πηγή.
Διάλυση του εργοταξίου
Στις αρχές Αυγούστου 1943, η ΟΤ διαλύει το εργοτάξιο στην Καρυά. Οι επιζώντες εργάτες μεταφέρονται πίσω στη Θεσσαλονίκη. Στις 10 Αυγούστου 1943, τα SS τους μεταφέρουν στο Άουσβιτς. Οι περισσότεροι από τους άνδρες είναι αδυνατισμένοι και άρρωστοι. Δολοφονούνται λίγο μετά την άφιξή τους. Ωστόσο, 271 από τους εκτοπισμένους εντάσσονται στη δύναμη του στρατοπέδου. Τον Οκτώβριο του 1943, Εβραίοι της Θεσσαλονίκης στέλνονται από το Άουσβιτς σε άλλα στρατόπεδα συγκέντρωσης, ανάμεσά τους και επιζώντες της Καρυάς.